Czy możliwy jest zwrot automatów?

Ostatnia aktualizacja: 24 kwietnia 2024

Pyrrusowym zwycięstwem można określić sytuację osób, które pomimo otrzymania prawomocnego orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie karne nie mogą odebrać zwróconych im automatów do gier. Taka sytuacja to rezultat dokonanych przez ustawodawcę restrykcyjnych zmian w prawie hazardowym w zakresie posiadania automatów.

Skutkiem tej zmiany jest brak możliwości ich fizycznego odbioru. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że taka zmiana prawa dla wielu osób, które przez długie lata toczyły bój sądowy o sprawiedliwość i którym udało się wreszcie wygrać proces sądowy jest po prostu krzywdząca i niezrozumiała.

Jesteśmy świadkami, gdy tak oto w majestacie prawa państwo na skutek uchwalenia zakazu posiadania automatów do gier faktycznie przejęło na własność kilkanaście tysięcy automatów zatrzymanych w związku z prowadzonymi postępowaniami karnymi. Żeby zrozumieć ten mechanizm należy najpierw prześledzić zmieniające się na przestrzeni ostatnich lat przepisy w zakresie posiadania automatów i ich odbioru.

W dniu 1 kwietnia 2017 r. zaczął obowiązywać zakaz posiadania automatów do gier. To właśnie w tym dniu weszły w życie przepisy znowelizowanej ustawy o grach hazardowych uchwalonej 15 grudnia 2016 r. Na mocy uchwalonej nowelizacji wprowadzono szereg kontrowersyjnych przepisów prawnych dotyczących zarówno zasad posiadania jak i odbierania automatów do gier. Istotną zmianą było przyjęcie penalizacji zachowania polegającego na posiadaniu automatów do gier, co obecnie przewiduje dodany do Kodeksu karnego skarbowego artykuł 107d kks.

Dla przypomnienia warto podkreślić, że zupełnie inaczej sytuacja wyglądała przed wejściem w życie nowelizacji. W zakresie zwrotu automatów do gier nie obowiązywały w ustawie o grach hazardowych żadne przepisy prawne wyłączające odbiór zwróconych automatów. W praktyce każda osoba uprawniona do jego odbioru na mocy orzeczenia sądowego lub postanowienia organu przygotowawczego mogła bez żadnych przeszkód odebrać je osobiście lub za pośrednictwem innej osoby. Zmieniło się to po 1 kwietnia 2017 r.

Po tej dacie automaty zostały objęte prohibicją skarbową. Zmiana ta odnosi się nawet do tych automatów, które zatrzymane zostały w związku z wszczętym postępowaniem karnym przed 1 kwietnia 2017 r., i które zwrócone zostały już po tej dacie podmiotom uprawnionym do ich odbioru. Tym samym wydawać by się mogło, że po wieloletnim procesie sądowym zakończonym korzystnym wyrokiem dla oskarżonego droga do odebrania takiego automatu jest otwarta. Nic bardziej mylnego. Ustawodawca zmienił przepisy w taki sposób, że osoby którym w poprzednich latach odebrano automaty do gier obecnie aby je odebrać muszą spełnić wyśrubowane wymagania od których zależeć będzie, czy fizycznie odbiorą taki automat.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że przed 1 kwietnia 2017 r. żaden przepis ustawy nie nakładał na jakikolwiek podmiot obowiązków związanych z możliwością odbierania automatów do gier. Jednak przyjęta nowelizacja szczelnie zamknęła możliwość ich odbioru.

Można postawić sobie zatem pytanie, czy istnieje jakiś prawny środek aby taki zwrócony automat odebrać zgodnie z obowiązującym prawem?

Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie należy najpierw prześledzić krok po kroku kodeksowy tryb zwracania dowodów rzeczowych przy uwzględnieniu przepisów odnoszących się do automatów do gier. Stosownie do art. 230 § 2 kpk, automaty do gier należy zwrócić osobie uprawnionej do ich odbioru niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego, natomiast jeżeli wyniknie spór co do własności rzeczy, a nie ma dostatecznych danych do niezwłocznego rozstrzygnięcia, odsyła się osoby zainteresowane na drogę procesu cywilnego.

Powyższy przepis prawa stanowi, iż zwrot wskazanych wyżej przedmiotów powinien być orzeczony na rzecz osoby uprawnionej, a zatem niekoniecznie osoby, która dany przedmiot wydała, której dany przedmiot odebrano, albo u której go znaleziono. O tym, która osoba uprawniona jest do odbioru przedmiotu, decyduje prawo cywilne i nie budzi wątpliwości, że może nią być właściciel rzeczy lub jej posiadacz. Po 1 kwietnia 2017 r. w każdym wypadku aby wydać automaty do gier podmiotowi legitymującemu się prawem własności lub posiadania należy zbadać, czy może on wskazane przedmioty zgodnie z prawem posiadać.

Powyższy warunek należy uznać za konieczny w związku ze zmianą przepisów na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych oraz niektórych innych ustaw, ponieważ w wyniku wejścia w życie nowelizacji został dodany artykuł 15j ust.1, zgodnie 
z którym: „Zakazane jest posiadanie automatów do gier z wyjątkiem: 1) podmiotu posiadającego koncesję na prowadzenie kasyna gry; 2) spółki wykonującej monopol państwa w zakresie gier na automatach w salonach gier; 3) jednostki badającej, o której mowa w art. 23f, posiadającej upoważnienie ministra właściwego do spraw finansów publicznych; 4) jednostki organizacyjnej administracji publicznej sprawującej nadzór lub uprawnionej do kontroli przestrzegania przepisów o grach hazardowych; 5) producenta lub dystrybutora automatów do gier posiadającego siedzibę na terytorium RP, który dopełnił obowiązku określonego w ust. 3; 6) przedsiębiorcy dokonującego naprawy zarejestrowanego automatu do gier; 7 przedsiębiorcy dokonującego przewozu automatów do gier, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, na zlecenie podmiotów, o których mowa w pkt. 1,2 lub 5”.

Tylko wymienione wyżej podmioty mogą legalnie posiadać automaty do gier, w konsekwencji czego zwrot takich przedmiotów może nastąpić wyłącznie na rzecz osoby uprawnionej tzn. właściciela lub posiadacza wskazanych automatów do gier, posługującego się uprawnieniami określonymi w artykule 15j ust. 1 u.g.h.
Z analizowanego wyżej przepisu wynika, że jedynymi podmiotami w świetle obowiązującego prawa które mogą nabywać automaty, w tym również te zwrócone przez sądy są m.in. podmioty posiadające koncesję, zezwolenie albo prowadzące zarejestrowaną działalność w zakresie produkcji i dystrybucji automatów do gier.
Ostatnia ze wspomnianych nie wymaga nawet uzyskania koncesji na jej prowadzenie, a jedynie zarejestrowania w CeiDG i dokonania zgłoszenia do dyrektora izby administracji skarbowej właściwego ze względu na siedzibę. Należy jednak pamiętać, że również i ta działalność została objęta ścisłą kontrolą państwową.

Prawne aspekty produkcji i dystrybucji automatów do gier uregulowane zostały szczegółowo w ustawie o grach hazardowych w art. 15j ust. 1 pkt. 3, 4 i 5 oraz w wydanym do nich rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie ewidencji automatów do gier. Powołane akty prawne przewidują wyśrubowane wymagania dotyczące ewidencji produkcji i przechowywania automatów, które każdy przedsiębiorca planujący rozpoczęcie tej działalności musi spełnić.

Jak wynika z przedstawionej analizy na skutek wprowadzonych w obecnym stanie prawnym odbieranie automatów jest bardzo skomplikowane. Ktoś przekornie mógłby powiedzieć, że przecież wystarczy spełnić wymagania wprowadzone nowymi przepisami i problem z odbiorem automatów zostanie rozwiązany. Z taką argumentacją nie można się jednak zgodzić.

Po pierwsze możliwość spełnienia nowych kryteriów umożliwiających odbiór automatów do gier dla bardzo wielu osób ze względu na wprowadzone kryteria przedmiotowe stała się prawnie i faktycznie niemożliwa. Z praktycznego punktu widzenia taka sytuacja jest równa przepadkowi tych automatów. Po drugie, należy zaznaczyć, że ingerencja ustawodawcy we własność powinna mieć swoje ograniczenia i być dokonywana w sposób wyważony.

Nie może być dokonywana przez ustawodawcę w sposób dowolny w zależności od potrzeby wynikającej z danej chwili według zasady „wolnoć Tomku w swoim domku”.

Taki stan rzeczy godzi w podstawową wartość konstytucyjną tj. prawo własności. Taka postawa ustawodawcy rodzi obawę, że podobne rozwiązania prawne w przyszłości mogą być nadużywane w stosunku do innych przedmiotów nieobjętych w danym momencie zakazem ich posiadania. Brak określenia w ustawie nowelizującej przepisów przewidujących rekompensatę z tytułu braku możliwości odbioru automatów nie stanowi definitywnego zamknięcia tematu.

W takiej sytuacji z pomocą może przyjść prawo cywilne. Wydaje się, że w opisanym przypadku można by co najmniej rozważyć zastosowanie instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, co otwierałoby poszkodowanym drogę do wytoczenia powództwa o zapłatę kwoty stanowiącej równowartość utraconego automatu obliczonej z chwili jego zatrzymania.

Michał Wojewodzic

Artykuł ukazał się w Magazynie E-PLAY 8/2019

Tagi: art. 107 d k.k.s., MAGAZYN E-PLAY, opinia prawna, Polska, ustawa hazardowa