Odpowiedzialność członków zarządu za zaległości z tytułu kar pieniężnych

Ostatnia aktualizacja: 28 kwietnia 2015

Przedstawiamy opracowanie na temat możliwości dochodzenia odpowiedzialności od członków zarządu spółki za zaległości z tytułu administracyjnych kar pieniężnych na tle prawa cywilnego oraz administracyjnego.

Od momentu kiedy ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (zwana dalej ustawą) wprowadziła dodatkową sankcję administracyjną w postaci „kar pieniężnych” za urządzanie, uczestnictwo w grach hazardowych bez koncesji, zezwolenia czy poza kasynem gry, Naczelnicy Urzędów Celnych w całej Polsce często i chętnie z różnych względów sięgają po tego rodzaju instrument polityki karania wobec podmiotów, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne. Z karami pieniężnymi wymierzanymi wobec osób prawnych (spółki kapitałowe) łączy się dodatkowa kwestia dotycząca odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania wynikające z niezapłaconych kar, w sytuacji gdy egzekucja tychże zobowiązań z majątku spółki okazuje się bezskuteczna.

Według ogólnej regulacji zawartej w art. 8 ustawy, do postępowań w sprawach w niej określonych stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (zwana dalej Ordynacją podatkową), chyba że ustawa stanowi inaczej. Dodatkowo przepis art. 91 zamieszczony w Rozdziale 10 pt. „Kary pieniężne” nakazuje również do kar pieniężnych stosować odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, stąd znajdą zastosowanie przepisy z Rozdziału 15 zamieszczonego w Dziale III – w zakresie „odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe”.

Bez znaczenia jest, że kara pieniężna z ustawy ma represyjny i sanacyjny charakter, albowiem z woli ustawodawcy do tej kategorii należności należy odpowiednio stosować przepisy Ordynacji podatkowej. Jakkolwiek, administracyjna kara pieniężna nie ma z istoty swej charakteru zobowiązania podatkowego, to nie zmienia to faktu, że ma ona charakter sankcji finansowej za nieprzestrzeganie postanowień prawa publicznego. Naczelny Sąd Administracyjny w podjętej w dniu 16 listopada 2009 r. uchwale składu siedmiu sędziów, sygn. akt I FPS 2/09 uznał, iż: „niepodatkowe należności budżetowe to przede wszystkim sankcje administracyjne (finansowe), a funkcją podstawową sankcji administracyjnych w postaci kar pieniężnych jest funkcja represyjna oraz funkcja prewencyjna.”

Zgodnie z art. 2 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej przepisy ustawy stosuje się do podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe. Jednocześnie stosownie do dyspozycji art. 3 pkt 3 Ordynacji podatkowej, ilekroć w ustawie mowa jest o podatkach – rozumie się przez to również, między innymi, opłaty oraz niepodatkowe należności budżetowe. A w myśl pkt 8 tegoż art. 3, przez niepodatkowe należności budżetowe rozumie się niebędące podatkami i opłatami należności stanowiące dochód budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikające ze stosunków publicznoprawnych. Kara pieniężna o jakiej mowa w ustawie spełnia zatem warunki określone w powyższym art. 3 pkt. 8 Ordynacji podatkowej i należy ją traktować jako „niepodatkową należnością budżetu państwa”.

Niewywiązanie się przez spółkę z zobowiązań wynikających z tytułu nałożonych kar pieniężnych spowoduje w określanych prawem sytuacjach, że członkowie zarządu odpowiadać będą solidarnie ze spółką za tego rodzaju zaległości. Ich odpowiedzialność uregulowana została w Rozdziale 15 Działu III Ordynacji podatkowej, mianowicie w art. 116 i zgodnie z jego treścią:

Art. 116 Odpowiedzialność osób prawnych

§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;

2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

O odpowiedzialności członków zarządu, zgodnie z art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej orzeka organ podatkowy w drodze decyzji, z zaznaczeniem w § 4, że egzekucja tego rodzaju zobowiązań wynikających z decyzji może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Przepisy Ordynacji podatkowej regulują kwestie odpowiedzialności osób trzecich (członków zarządu spółki) za zobowiązania o charakterze publicznoprawnym w sposób pełny, wskazując równocześnie zakres i zasady tej odpowiedzialności. Regulacja ta jest zupełna i tylko przepisy Ordynacji podatkowej mogą wyłączać lub modyfikować jakiekolwiek postanowienia dotyczące odpowiedzialności osób trzecich. Możliwość zatem dochodzenia owych zaległości od członków zarządu spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji z majątku spółki na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej i ustawy o grach hazardowych w trybie administracyjnym, nie budzi wątpliwości.

Kwestią sporną jest natomiast dopuszczalność drogi sądowej w sprawie, w której Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Izby Celnej występuje przeciwko członkom zarządu spółki z roszczeniem wynikający z art. 299 Kodeksu spółek handlowych (zwany dalej k.s.h.), z uwagi na zaległe zobowiązania publicznoprawne tj. zaległości z tytułu kar pieniężnych. Powyższy przepis przewiduje podobnie zresztą jak art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki a jego treść jest następująca:

Art. 299 Odpowiedzialność członków zarządu

§ 1. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

§ 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

§ 3. Przepisy § 1 i § 2 nie naruszają przepisów ustanawiających dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu.

Już na pierwszy rzut oka widać, że art. 116 Ordynacji podatkowej, choć niewątpliwie wzorowany na art. 299 k.s.h. ma inny zakres podmiotowy, a przede wszystkim ma odrębną, trzecią przesłankę egzoneracyjną. Inny jest także zakres przedmiotowy odpowiedzialności. Występują zatem materialno – prawne różnice między dwoma reżimami, co przemawia za tym, aby stosować właściwą dla danego zobowiązania podstawę odpowiedzialności.

Przepis art. 116 Ordynacji podatkowej jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu art. 299 k.s.h., co podkreślane jest często w doktrynie. Zatem podstawowa zasada wykładni przepisów prawa „lex specialis derogat legi generalis” stoi na drodze stosowania art. 299 k.s.h. jako podstawy odpowiedzialności członków zarządów spółek kapitałowych za zobowiązania publicznoprawne w postaci zaległych kar pieniężnych, której odrębną i wyczerpującą regulację zawierają przepisy Ordynacji podatkowej.

Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego potwierdza ten pogląd, wskazując że jeżeli występuje przepis szczególny, który w sposób wyraźny wskazuje, że organ rozstrzyga daną indywidualną sprawę w sposób władczy w drodze wydania decyzji administracyjnej, to mimo iż sprawa taka ma charakter sprawy cywilnej, droga sądowa powinna być wówczas wyłączona (zob. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 czerwca 2014 r., sygn. akt I CSK 470/13, podobnie postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 luty 2012 r., sygn. akt V CSK 118/11).

W konsekwencji odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej za zaległe kary pieniężne, nałożone w związku z urządzaniem gier na automatach wbrew przepisom ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 Kodeksu postępowania cywilnego i niedopuszczalna jest w tym wypadku droga sądowa. Stanowisko aprobujące nieograniczony zakres zobowiązań spółki, za które ponoszą odpowiedzialność członkowie zarządu na podstawie art. 299 k.s.h., należy odrzucić.

Natomiast spór o istnienie po stronie członków zarządu spółki obowiązku publicznoprawnego wynikającego z tytułu nieuiszczonych kar pieniężnych, nie jest sporem należącym do właściwości sądów powszechnych, lecz organów władzy administracyjnej.

Autor: Agnieszka Krasuska – apl. adw. w Kancelarii Adwokackiej Rajpert Krasuska Zięba sp.j. w Katowicach.

Tagi: